Omgevingsonderwijs

• Deze site wil leerkrachten in eerste instantie bronnen voor omgevingsonderwijs aanreiken. Deze bieden informatie over allerhande uiteenlopende elementen terug te vinden in de directe schoolomgeving.
• Bij sommige moeilijk te raadplegen bronnen wordt soms gedemonstreerd hoe je informatie voor jouw schoolomgeving kan opzoeken. 
• Didactische suggesties geven aan hoe de gevonden informatie zinvol in de lespraktijk geïntegreerd kan worden.

Niet alle bronnen worden in de site opgenomen, enkel die bronnen die omgevingsgerichte informatie aanbieden voor heel wat locaties in Vlaanderen worden opgenomen. 

Het project richt zich in eerste instantie naar studenten van de educatieve bachelor lager onderwijs en leerkrachten lager onderwijs, maar is ook bruikbaar voor leerkrachten in het kleuteronderwijs, leerkrachten secundair onderwijs en iedereen die interesse heeft in zijn eigen omgeving. 

Belangrijk is te stellen dat deze site louter pedagogisch-didactische doelen nastreeft en zeker geen commerciële. Het gebruik van de site is dan ook vrij. 

Bij omgevingsonderwijs stellen Van Riessen en Van Manen (2006) dat de eigen leefomgeving centraal staat als uitgangspunt en object van studie. Met eigen leefomgeving wordt de wereld bedoeld waarin iemand zich vrijwel dagelijks verkeert voor school, werk, winkelen en recreatie.   Voor leerlingen van het basisonderwijs is deze “bekende omgeving” niet zo groot. Ze bestaat uit enkele belangrijke knooppunten en de verbindingen daartussen. Binnen die leefomgeving kan een onderscheid gemaakt worden tussen materiële en niet materiële elementen. De materiële elementen zijn deels van menselijke origine, deels natuurlijk ontstaan. Binnen de natuurlijke elementen kan nog een onderscheid gemaakt worden tussen biotische (planten en dieren) en abiotische elementen (gesteenten, water, lucht). De niet materiële elementen zijn van sociale en culturele aard (gebruiken, rituelen, en verhalen..) (Callens A., 2005).   Deze verscheidenheid zorgt voor een onuitputtelijk gegevensbank waar in het onderwijs dagelijks uit geput kan worden. Enerzijds kunnen de omgevingselementen echte lesdoelen op zich vormen, anderzijds kunnen ze abstracte leerinhouden concretiseren. Vast staat dat omgevingsonderwijs de betrokkenheid van de leerlingen sterk kan verhogen en als dusdanig ook motiverend werkt. 
 

Omgevingsonderwijs in Vlaanderen

Het basisonderwijs in Vlaanderen wil zich sterk richten op de onmiddellijke leefomgeving van de kinderen. Dat onderwijs moet aansluiten bij de leefwereld van de kinderen en moet vertrekken van ervaringen in de concrete realiteit, zijn immers fundamentele didactische principes. Deze didactische principes zijn van toepassing voor alle leergebieden, maar vooral via het leergebied wereldoriëntatie wenst men de schoolomgeving als leerinhoud aan de leerlingen te presenteren. In algemene termen gaat het om het volgende: “Met 'Wereldoriëntatie' (wereldoriënterend onderwijs) verwerven kinderen kennis en inzicht in zichzelf, in hun omgeving en in hun relatie tot die omgeving, verwerven zij vaardigheden om in interactie te treden met die omgeving en worden zij gestimuleerd tot een positieve houding ten aanzien van zichzelf en hun omgeving.” (kerngedachte uit de toelichtingen bij de eindtermen Wereldoriëntatie) . Wereldoriënterend onderwijs is dus steeds 'gericht' op de omgeving. Het begrip 'omgeving' moet hier in een ruime betekenis worden begrepen. Het verwijst zowel naar de fysische als de sociale en culturele omgeving van de kinderen. Dezelfde toelichtingen stellen dat de belangrijkste wereld voor de kinderen uit de basisschool zich in hun eigen buurt afspeelt. Het is daarom erg belangrijk een zicht te krijgen op wat er in de directe omgeving van de school allemaal te zien en te beleven valt.

Leerkrachten kennen niet meer zo goed de omgeving van de school waar ze onderwijzen. 

Door de toenemende mobiliteit  is  voor veel leerkrachten de schoolomgeving waar ze werken, niet meer de plaats waar ze opgroeiden of zelfs wonen. Als gevolg hiervan is de kennis van vele leerkrachten over de schoolomgeving beperkter dan voorheen. Dit betreft niet enkel de geografische kennis (waar vinden we bepaalde geografische fenomenen, landschapselementen,..), de historische kennis (historische feiten, lokale toestanden en gebeurtenissen die historische levenswijzen of breuklijnen illustreren, historische gebouwen, archeologische sites, locale legendes, mythes, toponiemen, verhalen,....), de biologische kennis (kikkerpoelen, streekgebonden natuurgebiedjes, lokale fauna en flora, ...) maar eveneens de economische kennis (typische economische activiteiten, te bezoeken bedrijven, lokale ambachten, landbouwactiviteiten,…), de zingevende kennis (gebruiken, lokale heiligen, kunstenaars,…) of de technologische kennis, oude zowel als nieuwe, (sluizensystemen, windmolens, landbouwtechnieken, waterzuiveringsstations,…)

Handboeken wereldoriëntatie zijn niet of in beperkte mate gericht op de plaatselijke schoolomgeving 

Degelijk onderwijs kan niet gegeven worden zonder oordeelkundig gebruik van informatie en documentatie door het schoolteam. Voor verschillende leergebieden zijn handboeken en de bijhorende handleidingen een belangrijke inspiratiebron voor leerkrachten. Goede handboeken en handleidingen volgen de ontwikkelingen in het onderwijs en passen zich aan aan leerplanwijzigingen. Ook voor wereldoriëntatie worden handboeken gemaakt die de nieuwe inzichten op een gefundeerde en creatieve manier integreren. Om praktische (commerciële) redenen dienen deze handboeken in heel Vlaanderen toepasbaar te zijn. Bijgevolg hebben ze het niet specifiek over de nabije of verder af gelegen omgeving van de school. En op dit vlak beantwoorden ze onvoldoende aan de vooropgestelde doelstellingen van het wereldoriënterend onderwijs.   Invloed op omgevingsgericht onderwijs Beide hoger genoemde fenomenen leiden ertoe dat omgevingsgebonden leerinhouden eerder beperkt of weinig uitgediept in de lessen voorkomen. Heel wat lokale opportuniteiten blijven liggen of gaan verloren.  

Bronnen voor omgevingsgerichte informatie zijn te weinig gekend 

Er zijn heel wat bronnen te vinden die bijzonder bruikbaar zijn om de plaatselijke omgeving in vele en uiteenlopende aspecten te leren kennen. Het betreft zowel geschreven bronnen, als online databanken die sinds kort vrij raadpleegbaar en gratis zijn. Veel van deze bronnen zijn ons inziens momenteel zo goed als niet gekend door de leerkrachten basisonderwijs. Nochtans vormen ze een schat aan informatie die eenvoudig en snel aanwendbaar is. 

Initiatief

Deze site werd destijds uitgewerkt binnen het PWO-onderzoek "Omgevingsboek", uitgevoerd en gefinancierd door Odisee. Het project heeft tot doel omgevingsonderwijs te onderzoeken en een stappenplan te ontwikkelen dat leerkrachten moet ondersteunen bij meer omgevingsgericht werken. Binnen de module leergebiedgerichte professionalisering, keuze explorerende school wordt de site door de studenten gebruikt bij het uitwerken van hun educatieve excursie in eigen omgeving.    

Organisatie

Odisee Hogeschool, Campus Aalst, Educatieve Bachelor Lager Onderwijs, Kwalestraat 154, 9320 Aalst, tel. 053 727170

Werken mee aan het project:

 Promotor:  Erwin Declercq

 Projectmedewerkers: Erwin Declercq (lector wereldoriëntatie en ICT Odisee) en Alain Vermeire (lector wereldoriëntatie Odisee)

  Wetenschappelijke en didactische begeleiding: 

• Mark Alderweireldt, Diensthoofd, Dienst Natuur- en Milieu-Educatie Provincie Oost-Vlaanderen 

• Jef Pazmany, Pedagogisch begeleider Wereldoriëntatie Vlaams Verbond Katholiek Basisonderwijs

• Jean-Luc Putman, Coördinator Ename Expertise Centrum voor erfgoedontsluiting 

• Werner Bosman, Diocesaan pedagogisch schoolbegeleider voor de regio Aalst-Herzele-Wetteren 

• Ivo Roesems, pedagoog KaHo St.-Lieven

Handige link:

• http://omgevingsboek.weebly.com/ Deze website verzamelt alle omgevingstaken die studenten uit de Bachelor in het onderwijs: lager onderwijs van de Arteveldehogeschool gemaakt hebben in het kader van het opleidingsonderdeel ‘Didactiek Wereldoriëntatie’. Hierbij wordt aan tweedejaarsstudenten gevraagd om een wo-activiteit te maken die kan uitgevoerd worden in hun stageomgeving. De site biedt boeiende inhouden en hun didactische vertaling aan voor heel wat locaties in Oost- en West-VLaanderen.